Afschermen van gevaren

Bij het identificeren van gevaren gerelateerd aan machines komt vaak de vraag naar voren over het waarom, wat en hoe van het afschermen van de geconstateerde gevaren. Het punt van waarom afschermen van gevaren is voor de meesten wel duidelijk, namelijk het voorkomen van ongevallen. Het wat is in een soms wat abstracte formulering opgenomen in verschillende wettelijke eisen. Het hoe is voor een ontwerper of samensteller van installaties echter het belangrijkst. Het gaat hier namelijk om de praktische invulling. Kijken we eerst even naar het wat.

Wat af te schermen?
Bij machines is in het algemeen sprake van bewegende delen. Deze bewegende delen kunnen mechanische georiënteerde gevaren met zich meebrengen. De voor machines en samenstellen van machines relevante wetgeving Machinerichtlijn 06/42/EG als ook de Nederlandse Arbeidsomstandighedenwet (verwerkt in hoofdstuk 7 van het Arbobesluit) geven aan dat bewegende delen afgeschermd dienen te worden om gevaren te voorkomen:

Machinerichtlijn, Bijlage I, artikel 1.3.7 (essentiële eis)“
De bewegende delen van de machine moeten zodanig zijn ontworpen en gebouwd dat wat betreft risico voor aanraking waardoor zich ongelukken zouden kunnen voordoen, wordt voorkomen, of, wanneer risico's blijven bestaan, voorzien zijn van afschermingen of beveiligingsinrichtingen.”

Arbobesluit, Artikel 7.7.
“Indien bewegende delen van een arbeidsmiddel gevaar opleveren, zijn zij van zodanige schermen of beveiligingsinrichtingen voorzien, dat het gevaar zoveel mogelijk wordt voorkomen.”

Conclusie is dus dat het van belang is om inzicht te hebben in de bewegende delen. Dat levert het antwoord op de wat - vraag. Echter, hoe komen we met een adequate oplossing?

Hoe af te schermen oftewel de keuze van afschermingen 
Naast implementatieaspecten is er inzicht nodig in welk type afscherming nu geschikt is bij welk gevaar? Dit hangt af van een aantal factoren. Een overzicht van deze factoren is uitgewerkt in o.a. norm, NEN EN ISO 12100-2. In artikel 5.2 van norm EN-ISO 12100-2 staat o.a. het volgende:

• Het doel van een afscherming – vaste afscherming, blokkeerscherm al dan niet vergrendeling -  is het voorkomen van blootstelling aan gevaren;
• De keuze dient altijd gebaseerd te zijn op een risicobeoordeling van de geconstateerde gevaren of gevaarlijke situaties (opmerking Pilz: de risicobeoordeling zal altijd leidend zijn in de oplossing);
• Vaste afschermingen alleen toepassen als geen of zelden toegang vereist is van een bediener met andere woorden de keuze  is afhankelijk van de toegangsfrequentie en daarmee van de bedrijfscondities;
• Er moet rekening worden gehouden met additionele omstandigheden, zoals emissies (lawaai, stof etc.) en omgevingomstandigheden (hitte, weer etc.);
• Mogelijk gevaar van wegvliegende delen;
• Stoptijd van de machine;
• Startgedrag van machines;
• Correcte invulling van functionaliteit van een type afscherming zoals het blokkeren van beweging bij een blokkeerscherm.

Een voorbeeld
Stel een machine heeft een positie waarbij regelmatig een bediener een handeling moet verrichten in de nabijheid van bewegende delen. Er is geen mogelijkheid om de handeling te automatiseren, dus er zal moeten worden gekeken naar een afscherming. Een vaste afscherming die niet kan worden verwijderd is bij een dergelijke situatie niet wenselijk. Een beweegbare afscherming levert een meer praktische werksituatie op. Bedenk wel dat een geopende beweegbare afscherming echter weer blootstelling aan bewegende delen met zich mee brengt als er geen blokkeervoorziening aanwezig is met andere woorden een beweegbare afscherming heeft alleen zin als deze ook de bewegende delen stopt bij openen. In dat geval is er sprake van een blokkeerscherm, een beweegbare afscherming die het bewegen van delen blokkeert. Verder is het belangrijk te weten of de machine een uitlooptijd heeft en een bediener na het openen van een beweegbare afscherming niet alsnog blootgesteld wordt aan bewegende delen. In dat geval dient ook nog een vergrendelingsfunctie aan het scherm te worden toegevoegd, die het openen vergrendelt totdat de bewegende delen zijn gestopt. Naast bovengenoemde eisen is het ook van belang op welke afstand de beweegbare afscherming wordt geplaatst. Deze afstanden zijn te herleiden uit tabellen in de ISO 13857.

Tot slot
De keuze van een afscherming is niet arbitrair, maar is afhankelijk van diverse factoren waarvan hierboven er een aantal zijn weergegeven. Het ontwerpen gaat verder dan alleen maar even hekken of kappen plaatsen. Hoe eerder er tijdens het ontwerp van een installatie naar de afscherming wordt gekeken, des te kleiner de kans wordt op aanpassingen achteraf.

De experts van Pilz
Vanuit de dagelijkse praktijk hebben de experts van Pilz veel ervaring opgedaan in het ontwerpen van afschermingen. Als u met een dergelijk probleem geconfronteerd wordt dan zijn wij bereid dit gezamenlijk op te lossen.